Agencija za sprječavanje korupcije je centralni antikorupcijski organ koji je, između ostalog, zadužen za nadzor nad donošenjem i sprovođenjem planova integriteta. Plan integriteta je interni preventivni antikorupcijski dokument koji sadrži mjere za sprječavanje nastanka i razvoj različitih oblika koruptivnog i neetičnog ponašanja. Institucije su svoje planove integriteta donijele na bazi samoprocjene izloženosti mogućim rizicima za nastanak i razvoj korupcije i drugog neetičnog i neprofesionalnog ponašanja koje može narušiti integritet institucije i u konačnom uticati na povjerenje javnosti u njihov rad.

Prema evidenciji Agencije, ukupan broj organa vlasti u Crnoj Gori je 710, koji su raspoređeni u deset sistema, a to su: državna uprava, pravosuđe, prosvjeta, zdravstvo, socijalna i dječja zaštita, nezavisni i regulatorni organi, kultura, jedinice lokalne samouprave, javna preduzeća čiji je osnivač opština i javna preduzeća čiji je osnivač i većinski vlasnik država.

Agenciji je do danas dostavljeno 688 planova integriteta, kojima je obuhvaćeno 696 organa, jer je osam organa obuhvaćeno planovima integriteta 8 organa vlasti. U 693 organa vlasti imenovan menadžer integriteta, koji je odgovoran za izradu i sprovođenje plana integriteta.

Podsjećam da je menadžer integriteta odgovoran starješini organa za stalno praćenje i periodične kontrole rizika i ažuriranje mjera plana integriteta. Efikasna saradnja i razmjena informacija između zaposlenih i menadžera integriteta uslov je za uspješno sprovođenje plana integriteta.

Kada je u pitanju izvještavanje o sprovođenju planova integriteta, organi vlasti obavezni su da svake godine Agenciji dostavljaju izvještaj o sprovođenju planova za prethodnu godinu. Agenciji su ove godine dostavljena 674 izvještaja o sprovođenju plana integriteta za 2017. godinu.

Efikasnost i efektivnost plana integriteta se procjenjuju svake druge godine, u skladu sa Pravilima. Želim da naglasim da organi vlasti ove godine revidiraju planove integriteta koji su usvojeni 2016. godine, odnosno usvajaju novi plan integriteta, za naredni dvogodišnji period.

U tom cilju, Agencija za sprječavanje korupcije je izradila Upitnik za procjenu efikasnosti i efektivnosti plana integriteta i isti dostavila organima vlasti. Upitnik sadrži pitanja koja se odnose na kvalitet planova integriteta, kao i pitanja koja se odnose na efikasnost i efektivnost plana integriteta, odnosno uticaj mjera na rad institucije u prethodnom periodu. To su naročito pitanja koja se odnose na broj nepravilnosti, prijava, žalbi, pokrenutih postupaka po raznim osnovama, kršenje etičkih i profesionalnih standarda ponašanja, postupanje po preporukama relevantnih institucija, odstupanje od plana rada, budžeta i drugo. Osim opšte verzije upitnika, Agencija je izradila upitnik koji je prilagođen oblastima zdravstva, prosvjete i lokalne samouprave.

Organi vlasti će planove integriteta u 2018. godini po prvi put podnositi Agenciji putem aplikacije za planove integriteta.

Na osnovu planova integriteta i izvještaja o njihovom sprovođenju, Agencija je sačinila Izvještaj o donošenju i sprovođenju planova integriteta u 2017. godini, koji je sastavni dio Godišnjeg izvještaja o radu Agencije i koji je usvojila Skupština Crne Gore. Izvještaj obuhvata sve planove integriteta, kao i analizu svih  izvještaja koji su dostavljeni Agenciji tokom 2017. godine. U okviru tih izvještaja, organi su bili u obavezi da izvijeste o stepenu realizacijemjera za smanjenje rizika kao i o promjeni intenziteta prepoznatih rizika u odnosu na prethodnu godinu.

Organi vlasti su kroz izvještaje ocijenili da su realizovali 63% predloženih mjera za smanjenje odnosno eliminsanje rizika u institucijama, 16% mjera djelimično realizovali, dok je za 12% mjera izviješteno da u prvoj godini sprovođenja plana integriteta nijesu realizovane. Za 9% mjera nije unijeta ocjena realizacije. Organi vlasti su takođe  izvijestili da je zbog realizvanih mjera u prethodnom periodu došlo do smanjenja rizika kod 41% rizični radnih procesa, dok je za 43% rizika ocijenjeno je da su ostali na istom nivou, a za 11% rizika procijenjeno da su povećanog intenziteta u odnosu na prvu procjenu.

Posmatrano po sistemima i oblastima, najveći stepen realizacije mjera postignut je u pravosudnim i prosvjetnim institucijama. Prema podacima iz dostavljenih izvještaja, realizovano je oko 75% planiranih mjera u oblasti prosvjete i 72% u oblasti pravosuđa. Realizovano je oko 68% mjera u organima državne uprave, a 63% u oblasti zdravstva.

Svi planovi integriteta sadrže četiri opšte oblasti rizika, pa je Agencija analizirala uspješnost sprovođenja planova integriteta i po oblastima rizika. Najveći stepen realizacije mjera ostvaren je u oblastima „Planiranje i upravljanje finansijama“ (u kojoj je realizovano 76% mjera) i „Rukovođenje i upravljanje institucijom“ (oblast u kojoj je realizovano 74% mjera). Takođe, realizovano je oko 68% mjera u oblasti „Čuvanje i bezbjednost podataka i dokumenata“, i 63% u oblasti „Kadrovska politika, etično i profesionalno ponašanje zaposlenih“, za koju je karakterističan i najveći procenat nerealizovanih mjera (18,5%).

Podaci o promjeni intenziteta rizika, kao rezultata sprovođenja mjera, su uglavnom ujednačeni u svim oblastima rizika, sa izuzetkom „Kadrovske politike, etičnog i profesionalnog ponašanja zaposlenih“, koju karakteriše nešto veći broj rizika povećanog intenziteta, a to je u skladu sa nešto nižim stepenom realizacije mjera u toj oblasti.

Posmatrano sa nivoa svih planova integriteta, najveći broj rizika (17%) odnosi se na sukob interesa, zatim nedozvoljeno lobiranje ili drugi vid nejavnog uticaja (16%), dok se 15% rizika odnosi na „prekoračenje i zloupotrebu službenih nadležnosti“ i „iskorišćavanje javne funkcije ili službenog položaja“. Dakle, oko 50% svih rizika koji se mogu javiti u radu institucija, odnosno rizika koji mogu biti involvirani u poslovne procese, radne procedure i postupke donošenja odluka iz nadležnosti institucija, dovode se u vezu sa navedena tri rizika.

Kada govorimo o broju rizika u različitim oblastima odnosno sistemima institucija, najviše rizika sadrže planovi integriteta organa u oblasti zdravstva. Rizici koje su institucije u ovoj oblasti  najčešće prepoznale su neprijavljivanje korupcije i drugih nezakonitih radnji, ugožavanje zaštite podataka i narušavanje integriteta institucije, kao i primanje nedozvoljenih poklona ili druge nedozvoljene koristi. Posebno ističemo da su zdravstvene institucije realizovale 63% planiranih mjera u cilju smanjivanja navedenih rizika, a naročito su bile uspješne u sprovođenju mjera koje se odnose na prava pacijenata i planiranje i upravljanje finansijama. Kao uticaj realizacije mjera, za 30% rizika procijenjeno je da su smanjenog intenziteta u odnosu na prvu procjenu rizika.

Takođe, veliki broj rizika prepoznat je i u jedinicama lokalne samouprave (to su nesavjestan, nestručan rad, neblagovremeno i neažurno obavljanje povjerenih poslova; kao i nedozvoljeno lobiranje ili drugi nejavni uticaj). Ipak, više od polovine planiranih mjera, tačnije 57%, uspješno je realizovano u prvoj godini sprovođenja plana integriteta, prema izvještajima opština. Najviše realizovanih mjera odnosi se na rukovođenje i upravljanje institucijom, kao i na planiranje i upravljanje finansijama. Najmanje realizovanih mjera je u oblasti Čuvanje i bezbjednost podataka. Kao rezultat uspješnog sprovođenja mjera, za najveći broj rizika –  oko 49%, izviješteno je da su se nakon godinu dana smanjili.

Za sistem državne uprave prepoznati su rizici koji se odnose na: donošenje nezakonitih odluka, iskorišćavanje javne funkcije ili službenog položaja, kao i neadekvatno sprovođenje postupka javnih nabavki. Međutim, treba uzeti u obzir da je 68% mjera za savladavanje rizika uspješno realizovano, pa je za 45% rizika ocijenjeno da su smanjenog intenziteta u odnosu na prvu procjenu. Organi državne uprave ostvarili su visok stepen realizacije mjera u oblastima planiranje i upravljenje finansijama, rukovođenje i upravljanje istitucijom i odnosi s javnošću.

Kada rangiramo sve rizike u odnosu na vjerovatnoću njihove pojave i efekte njihovog uticaja na rad institucije odnosno njihov intenzitet, ukoliko se pojave u radu organa, onda su rizici najvećeg intenziteta prepoznati u sistemu pravosuđa. U tom sistemu evidentirani su sljedeći rizici: povrede profesionalnih i etičkih pravila i pristrasno ponašanje i gubitak povjerenja građana u rad službenika i institucije. Međutim, sistem pravosuđa karakteriše i veliki stepen realizacije mjera za savladavanje rizika. Oko 72% mjera ocijenjeno je kao realizovano, prema navodima iz izvještaja. Organi pravosuđa su naročito bili uspješni u sprovođenju mjera koje se odnose na rukovođenje i upravljanje istitucijom, kao i na upravljanje sudskim odnosno tužilačkim postupkom i donošenje odluka u okviru nadležnosti tih organa. Kao rezultat sprovođenja mjera, oko 39% rizika je smanjenog intenziteta u ondosu na prvu procjenu rizika.

U cilju unapređenja planova integriteta, Agencija je u prvoj polovini 2018. dala preporuke za unapređenje 359 planova integriteta, dok su 2017. godine date preporuke za unapređenje 107 planova integriteta. Preporuke su se posebno odnosile na: transparentnost, edukaciju, donošenje internih procedura, kontrolu i nadzor, kao i poštovanje antikorupcijskih propisa. Agencija je preporučila organima vlasti da razmotre i nalaze iz izvještaja relevantnih domaćih i međunarodnih institucija, kao što su izvještaji Evropske komisije o Crnoj Gori i izvještaj o reviziji Državne revizorske institucije, radi eventualnog uključivanja novih rizika i mjera prilikom ažuriranja plana integriteta.

Osim pojedinačnih, Agencija je dala i sistemske preporuke, u odnosu na pomenutih deset sistema. Organima je preporučeno da uspostave sistem srednjoročnog i dugoročnog strateškog planiranja, analiziraju ključne radne procese u instituciji, obezbijede efikasnije čuvanje i bezbjednost podataka i dokumenata, objavljuju sva relevantna dokumenta od značaja za rad institucije na web stranici, sprovode obuke zaposlenih o etici, integritetu i mehanizmima prijavljivanja korupcije i drugih nezakonitih radnji, obezbijede transparentne i jasne kriterijume u odlučivanju, i drugo.

Poštujući svoju zakonsku obavezu, Agencija je podnosila zahtjeve za pokretanje prekršajnog postupka nadležnim sudovima, protiv organa koji nijesu donijeli plana integriteta ili izvještaj o njegovom sprovođenju. Od početka 2016. godine, izrečene su novčane kazne u ukupnom iznosu od 18.700 eura.

Mladen Tomović

Koordinator Sektora za prevenciju korupcije